Przez pierwsze siedem lat życia dzieci uczą się odbierania wszystkimi zmysłami bodźców pochodzących ze swojego ciała, jak i otoczenia. Każda wykonywana przez nie czynność, jak pierwszy kontakt z rodzicami tuż po porodzie, spacer w parku w słoneczny dzień bądź próby poruszania się po podłodze, dostarcza im informacji, które w przyszłości wpłyną na ich umiejętności uczenia się, a także funkcjonowania w grupie rówieśników w szkole. Jeśli proces integracji układów zmysłów jest zaburzony, pojawiają się problemy w rozwoju psychoruchowym dziecka, uczeniu się oraz w zachowaniu. Dzieci z zaburzoną integracją sensoryczną będą rozwijały się „nierówno” – część ich układu nerwowego funkcjonuje bowiem w sposób zaburzony lub nieprawidłowy, podczas gdy inne obszary działają poprawnie. W związku z tym wielu rodziców może nie zdawać sobie sprawy z tego, że zachowanie ich dziecka czy kłopoty z nauką są skutkiem zaburzeń neurologicznych, nad którymi nie jest ono w stanie zapanować.

Zapraszamy do artykułu Marty Trzeciak.


"Najczęściej występujące objawy dysfunkcji integracji sensorycznej możemy podzielić na trzy główne kategorie:

1. Problemy z modulacją sensoryczną

  • Dotyk
    Dziecko nadreaktywne – unika dotykania i bycia dotykanym przez innych oraz przez przedmioty. Bardzo ostro reaguje na ubrudzenie się, niektóre faktury ubrania (metki, rajstopy) i pożywienia oraz na przypadkowe lekkie dotknięcia.
    Dziecko podreaktywne – będzie nieświadome tego, że ma brudną buzię, ręce czy ubrania. Może nie zauważyć, że zostało dotknięte. Bardzo często będzie upuszczało przedmioty. Nie ma także wewnętrznej potrzeby, by bawić się zabawkami.
    Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych – takie dziecko będzie taplało się w błocie, wyrzucało z pojemników zabawki i celowo w nich grzebało. Często żuje przedmioty (np. mankiety, długopis), ociera się o ściany oraz meble, a także wpada na inne osoby.

  • Ruch i poczucie równowagi
    Dziecko nadreaktywne – nie lubi ruchu oraz tego, by ktoś je poruszył z zaskoczenia. Czuje się mało bezpieczne, bardzo boi się upadku i utraty równowagi. Stoi mocno obiema nogami na ziemi. Cierpi również na chorobę lokomocyjną.
    Dziecko podreaktywne – nie zauważa lub nie ma nic przeciwko temu, że ktoś je porusza. Nie zdaje sobie z tego sprawy, że zaraz upadnie oraz kiepsko się chroni przed upadkiem. Ma problemy z rozpoczęciem działania, jednak kiedy już to zrobi, to potrafi na przykład huśtać się przez bardzo długi czas i nie robi mu się od tego niedobrze.
    Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych – takie dziecko bardzo lubi szybki ruch obrotowy, od którego może nie robić mu się niedobrze. Nieustannie jest w ruchu, wierci się, przyjmuje pozycje do góry nogami, jest bardzo śmiałe i często ryzykuje.

  • Pozycja ciała i kontrola mięśni
    Dziecko nadreaktywne – może być usztywnione i nieskoordynowane. Unika zabaw, w których mięśnie odbierają wrażenia sensoryczne.
    Dziecko podreaktywne – nie ma wewnętrznej potrzeby ruchu oraz zabawy. Ożywia je aktywność fizyczna polegająca na pchaniu, ciągnięciu, podnoszeniu oraz noszeniu ciężkich przedmiotów.
    Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych – uwielbia, gdy się je przytula i ściska. W większym stopniu niż inne dzieci szuka okazji do ciężkiej pracy oraz bardziej energicznych zabaw.

  • Wzrok
    Dziecko nadreaktywne – takie dziecko jest nadmiernie podekscytowane, gdy w polu widzenia pojawia się zbyt dużo elementów (np. zabawek, słów czy ludzi). Często zasłania oczy, ma trudności z nawiązaniem kontaktu wzrokowego, nie uważa podczas pracy przy biurku, nadmiernie reaguje na jasne światło. Zawsze jest czujne, ożywione, podminowane i w stanie gotowości.
    Dziecko podreaktywne – ignoruje nowe bodźce wzrokowe, takie jak przeszkody pojawiające się na jego drodze. Prawie nie reaguje na zbliżające się w jego kierunku przedmioty. Zdarza się także, że nie odwraca wzroku od źródła jasnego światła. Długo wpatruje się w twarze oraz przedmioty, sprawiając przy tym wrażenie, że ich nie zauważa.
    Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych – szuka miejsc stymulujących wzrokowo oraz przygląda się im przez długi czas. Przyciągają je błyszczące, poruszające się przedmioty, a także jasne, migoczące światło (np. stroboskopowe albo słoneczne, przesączające się przez żaluzje).

  • Słuch
    Dziecko nadreaktywne – zasłania uszy, odcinając dźwięki i ludzkie odgłosy. Narzeka także na hałasy (np. odgłos odkurzacza), które nie przeszkadzają innym.
    Dziecko podreaktywne – dziecko ignoruje zwyczajne dźwięki i głosy, ale potrafi się także „włączyć” w wyniku głośnych muzycznych rytmów albo niespodziewanych lub blisko pojawiających się głośnych hałasów.
    Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych – lubi głośne dźwięki. Uwielbia tłum oraz hałaśliwe miejsca. Zdarza się także, że samo mówi tubalnym głosem.

  • Węch
    Dziecko nadreaktywne – nie lubi zapachów, których inni nie zauważają (np. zapachu dojrzałych bananów).
    Dziecko podreaktywne – nie zdaje sobie sprawy z nieprzyjemnych zapachów i nie potrafi wyczuć zapachu swojego posiłku.
    Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych – poszukuje silnych zapachów, nawet tych nieprzyjemnych. Wącha jedzenie, ludzi oraz przedmioty.

  • Smak
    Dziecko nadreaktywne – zdecydowanie nie toleruje niektórych konsystencji i temperatury pokarmów. Może się krztusić podczas posiłków.
    Dziecko podreaktywne – może jeść ostro przyprawione pokarmy bez żadnych reakcji.
    Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych – może lizać i smakować niejadalne przedmioty (np. ciastolinę czy zabawki). Mogą preferować mocno przyprawione lub bardzo gorące przyprawy.

2. Problemy z dyskryminacją sensoryczną

  • Dotyk -  Dziecko nie potrafi rozpoznać, w którą część ciała zostało dotknięte. Ma nieprawidłową świadomość własnego ciała, „nie ma kontaktu” ze swoimi dłońmi i stopami. Bez patrzenia na przedmiot nie potrafi nazwać go na podstawie dotyku. Niezdarnie się ubiera, niezgrabnie radzi sobie z guzikami, klamerkami itp. Nieudolnie posługuje się sztućcami, a także przedmiotami w sali lekcyjnej. Może mieć problem z oceną, czy siniak jest bolesny, czy ból się zwiększa, czy zmniejsza lub czy jest mu gorąco, czy zimno.

  • Ruch i poczucie równowagi - Dziecko nie czuje, że upada, zwłaszcza gdy ma zamknięte oczy. Jest zdezorientowane po obracaniu, zmianie kierunków albo pozycji innej niż stanie obunóż na ziemi w sposób wyprostowany. Nie potrafi stwierdzić, kiedy ma już dość ruchu.

  • Pozycja ciała i kontrola mięśni - Takie dziecko może nie znać swojego ciała. Jest niezdarne i może mieć problemy z prawidłowym ustawieniem swoich kończyn podczas ubierania lub pedałowania na rowerze. Nie umie stopniować ruchów – używa zbyt mało lub zbyt dużo siły, gdy pisze długopisem, bawi się zabawkami, otwiera drzwi bądź kopie piłkę. Podczas zabaw i interakcji z innymi obija się o nich, wpada na nich lub gwałtownie ich roztrąca.

  • Wzrok - Dziecko może nie dostrzegać podobieństw lub różnic między obrazkami, napisanymi słowami, przedmiotami czy twarzami (przy wykluczeniu wady wzroku). Nie potrafi interpretować wyrazu twarzy ani gestów innych osób. Ma także trudności z zadaniami o charakterze wzrokowym, np. z porządkowaniem kolumn cyfr czy ocenianiem położenia różnych obiektów (oraz siebie) w przestrzeni. Ma problem z poruszaniem się bez wpadania na przedmioty.

  • Słuch - Dziecko może mieć trudności z zauważaniem różnic między dźwiękami, zwłaszcza spółgłoskami kończącymi wyrazy (przy wykluczeniu infekcji ucha albo dysleksji). Nie potrafi powtórzyć (ani stworzyć) żadnych rytmów. Śpiewa, fałszując. Szuka wskazówek u innych osób, ponieważ instrukcje werbalne mogą być dla niego mylące. Ma kiepskie umiejętności słuchowe, które objawiają się np. problemami z wyłowieniem głosu nauczyciela z panującego dookoła gwaru lub trudnościami w skupieniu się na jednym dźwięku.

  • Węch i smak - Dziecko nie potrafi rozróżnić konkretnych zapachów, np. cytryny, octu czy mydła. Nie rozróżnia smaków ani nie potrafi zauważyć, czy jedzenie jest zbyt ostre, słone lub słodkie. Może wybierać pokarmy na podstawie ich wyglądu.

3. Problemy motoryczne o podłożu sensorycznym

Dziecko:

  • może być napięte albo mieć obniżone napięcie mięśniowe,
  • słabo chwyta przedmioty, z trudem staje w pozycji wyprostowanej i ją utrzymuje;
  • ma problemy z pełnym zginaniem i rozprostowywaniem kończyn;
  • garbi się i siedzi niedbale;
  • z trudnością unosi swoje ciało do raczkowania, skręca ciało do rzutu piłką;
  • łatwo traci równowagę podczas chodzenia lub zmiany pozycji ciała, potyka się „o powietrze”;
  • ma problemy z jednoczesnym wykorzystywaniem obu stron ciała podczas skakania, chwytania piłki, trzymania się łańcuchów huśtawki lub jej odpychania;
  • może nie preferować jednej ręki, podczas codziennych czynności (rysowania lub jedzenia) posługuje się raz prawą raz lewą ręką. Podczas posługiwania się przedmiotami może przekładać je z dłoni do dłoni. Może jeść za pomocą jednej ręki, ale rysować drugą;
  • może mieć trudności z używaniem ręki, stopy bądź oka po przeciwnej stronie ciała, np. podczas rysowania jedną ręką bądź czytania – przy przekraczaniu linii środkowej przebiegającej przez kartkę;
  • może mieć problemy z zaplanowaniem nowego złożonego zadania, zaplanowaniem poszczególnych etapów działania i dopasowaniem do nich ruchów swojego ciała czy z przeprowadzeniem wieloetapowego planu działania;
  • może być niezdarne, niezręczne, pozornie nieostrożne i mieć skłonności do wypadków;
  • może mieć słabą koordynację motoryczną i niezgrabnie poruszać się między meblami bądź na placu zabaw wśród dzieci;
  • ma kłopoty w poruszaniu się po schodach, na torach przeszkód, podczas używania sprzętów na placu zabaw, a także podczas czynności angażujących większe mięśnie, takich jak: chodzenie, maszerowanie, raczkowanie lub obracanie się wokół własnej osi;
  • może mieć trudności z zadaniami manualnymi (np. z rysowaniem, pisaniem, posługiwaniem się guzikami, otwieraniem torebek z przekąskami, używaniem sztućców, układaniem klocków i puzzli).
  • może mieć trudności z jednoczesnym używaniem obojga oczu, śledzeniem przedmiotów, skupieniem wzroku lub przenoszeniem wzroku z przedmiotu dalszego na bliższy. Może napotykać problemy z przepisywaniem z tablicy, trzymaniem się czytanego miejsca w książce oraz organizowaniem sobie przestrzeni na biurku;
  • może mieć niechlujne pismo i złą koordynację wzrokowo-ruchową w trakcie rysowania, pracy innymi technikami plastycznymi, budowania z klocków lub zawiązywania butów;
  • może mieć trudności ze ssaniem z piersi albo piciem przez słomkę, a także z jedzeniem, żuciem i przełykaniem. Nie radzi sobie z robieniem baniek mydlanych.
  • trudność sprawia mu utrzymanie zamkniętej buzi, może się nadmiernie ślinić;
  • może mieć także problemy z wymową i zrozumiałym wypowiadaniem się (do ukończenia trzeciego roku życia).

Kiedy należy zasięgnąć opinii specjalisty?

Jak widać, objawów zaburzenia integracji sensorycznej jest wiele i często przypominają one symptomy innych zaburzeń oraz schorzeń. Dziecko, które motorycznie rozwija się prawidłowo, może borykać się np. z problemami z zakresu modulacji sensorycznej  (niechęć do mycia głowy lub obcinania paznokci, nietolerowanie niektórych konsystencji pokarmu bądź faktur ubrań), przez co możemy odnieść wrażenie, że dziś każde dziecko cierpi na zaburzenie integracji sensorycznej. Prawda jest jednak taka, że nie istnieje coś takiego, jak idealna integracja sensoryczna. Są osoby, które integrują bodźce w stopniu bardzo dobrym, inne w stopniu przeciętnym, a jeszcze inne – słabo.

Sygnałem alarmowym dla rodziców powinno być częste powtarzanie się u dziecka pewnych objawów oraz nietypowych zachowań. Wtedy należy udać się do doświadczonego terapeuty integracji sensorycznej, który – posługując się specjalistycznymi testami oraz obserwując dziecko podczas zabawy – oceni stopień zaburzeń.

Dzięki prawidłowo dobranej terapii oraz rodzicom wykazującym wsparcie i zrozumienie dzieci, u których zdiagnozowano zaburzenia integracji sensorycznej, w dorosłym życiu są w stanie normalnie pracować, nawiązywać przyjaźnie, a także uprawiać różne sporty, nawet jeśli niektóre czynności wciąż będą sprawiały im trudność.

Jeśli jako rodzice mamy pewne podejrzenia, możemy samodzielnie wykonać wstępny test, który pomoże nam podjąć decyzję co do odwiedzenia specjalisty: Kwestionariusz sensomotoryczny


Bibliografia:
Ayers J.A., Dziecko a integracja sensoryczna, Harmonia, Gdańsk 2016;
Borkowska M., Wagh K., Integracja sensoryczna na co dzień, PZWL, Warszawa 2017;
Kranowitz C.S., Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, Harmonia, Gdańsk 2012;
źródło: https://dziecisawazne.pl/zaburzenia-integracji-sensorycznej-czym-sa-i-jak-je-rozpoznac/